Obezite’nin Beslenme ve Tedavisi Nasıl Olmalıdır?
Obezite’nin Beslenme ve Tedavisi Nasıl Olmalıdır?
Obezite, aşırı yağ birikiminin yol açtığı vücut ağırlığında ve yağ dokusunda artış gösteren bir durum olup diyabet, hipertansiyon, ateroskleroz, karaciğer yetmezliği ve bazı kanserler gibi sayısız metabolik bozukluklarla ilişkilendirilmiştir.[1]
Kelly ve arkadaşlarının yapmış olduğu çalışmada 2005 yılında dünya yetişkin nüfusunun %23,2’si şişmanken %9,8’i obez olduğu bilinmekte ve 2030 yılına gelindiğinde ise dünyanın yaklaşık 1.35 milyar insanın şişman ve 537 milyon insanın obez olacağı düşünülmektedir.[2]
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 2011 verilerine göre; 2008 yılında toplam şişman yetişkin sayısının 1,5 milyar ve obez yetişkin sayısının 500 milyon olduğu tahmin edildiği gösterilmiştir. Ulusal Sağlık ve Beslenme İnceleme Anketinin (NHANES) 2009-2010 verilerine göre Amerika'da 20 yaş ve üzeri yetişkinlerin %69,2'si aşırı kilolu veya obez olarak bilinmektedir.[3]
DSÖ obezite sınıflandırması esas alınarak obeziteyi belirlemek için beden kütle indeksi (BKİ) kullanılmaktadır. BKİ, bireyin vücut ağırlığının (kg), boy uzunluğunun (m cinsinden) karesine (BKİ=kg/m2) bölünmesiyle elde edilen bir değerdir. BKİ boy uzunluğuna göre vücut ağırlığının tahmin edilmesinde kullanılmakta, vücutta yağ dağılımı hakkında bilgi vermemektedir.[4]
DSÖ’ye göre uluslararası obezite sınıflandırması Tablo 2’de gösterilmiştir.[5]
Tablo 2: Yetişkinlerde BKİ’ye göre obezitenin sınıflandırılması
|
Sınıflandırma |
VKİ (kg/m2) |
|
|
|
Temel Kesişim noktaları |
Geliştirilmiş Kesişim noktaları |
|
Zayıf (düşük ağırlıklı) |
<18.5 |
<18.5 |
|
Normal |
18.50-24.99 |
18.50-22.99
|
|
23.00-24.99
|
||
|
Şişman |
≥25.00
|
≥25.00 |
|
25.00-27.49 |
||
|
Şişmanlık öncesi |
25.00-29.99 |
27.50-29.99
|
|
Obez |
30.00
|
≥30.00 |
|
Ayrıca bel/kalça oranı, bel çevresi ölçümü, deri kıvrım kalınlığı gibi antropometrik ölçümler de obezitenin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Bel çevresinde aşırı yağ birikimi; sağlık açısından BKİ'nin yüksek olmasına göre daha tehlikeli olarak görülmektedir. Bel/ Kalça oranının erkeklerde > 0.90 ve kadınlarda > 0.85 olması sağlık riskinin arttığını göstermektedir Obezite, alınan enerjinin harcanan enerjiden fazla olmasından ziyade genetik, yetersiz fiziksel aktivite, ilaç kullanımı, uyku bozukluğu, stres, sirkadyen ritim ve gut mikroflorayla ilişkili olduğu bilinmektedir Tıbbi Beslenme Tedavisi Obezite beslenme tedavisinde; yaş, tat tercihi, beslenme alışkanlıkları, sosyoekonomik durum ve kültür göz önüne alınarak uygun makro (karbonhidrat, protein ve yağ) ve mikro (vitamin ve mineraller) besin öğelerinin yeterli ve çeşitliliği sağlanan bir diyet programı ile bireyin sağlıklı ve dengeli beslenmeye başlanması sağlanmaktadır.[6] Türkiye'de; Amerikan Kalp Derneği (AHA) ve Amerikan Diyabet Derneğinin (ADA) önermiş olduğu diyet enerjisinin %55-60'ının karbonhidrat, %15-20'sinin protein ve %25-30'unun da yağlardan gelmesi gereklidir.[7] Yağdan gelen enerjinin %10’u (tercihen %7-8) doymuş yağlardan (hayvansal besinlerde bulunan yağ, tereyağı, kuyrukyağı, içyağı), %7-10’u ise çoklu doymamış yağlardan (n-3 yağ asidi içeren balık, balık yağı, keten tohumu, ceviz ve n-6 yağ asidi içeren mısırözü, soya, pamuk yağı ve ayçiçeği) ve %12-15’i tekli doymamış yağlardan (zeytinyağı, kolza- kanola yağı, fındık yağı) gelmesi önerilmektedir. Bedenin gereksinmesi olan enerji, protein, vitaminler ve minerallerin kaynağı besinler ve içeceklerimizdir. Besinlerimizi sağladıkları yarar yönünden 5 esas grupta toplayabiliriz.[8] 1. Grup Et ve benzeri: Kümes ve av hayvanları, balıklar, kuru baklagiller, yumurta bu grup atlında toplanır. Bu gruptaki yiyecekler demir, çinko ile riboflavin, niasin, B6 ve B12 vitaminlerinden zengindirler. Pişirme yöntemi olarak haşlama, fırın ve ızgara yöntemleri tercih edilmelidir. Kızartmalardan kaçınmamız gerekir. 2. Grup Süt ve türevleri: Süt, yoğurt, peynir ve benzeri bu gruba girer. Bu gruptaki besinler kalsiyum, protein, A vitamini ve bazı B vitaminlerinden zengindir. En az günde 2-3 bardak süt, yoğurt ve kefir grubu ve 2 dilim beyaz peynir tüketilmelidir. Baharatlar katılarak metabolizma hızlandırabilir. Bağışıklık sistemimizi güçlendirebiliriz. Yoğurt ve kefir probiyotikler açısından zengin olması sebebiyle sindirim sistemimizi olumlu yönde etkilerler. 3. Grup Sebze ve meyveler: C vitamininden en zengin olanları yeşil yapraklar, turunçgiller, çilek, şeftali, domates ve patatestir. Sebze meyvelerimizden yeşil ve sarı renktekiler A vitamini öncüsü karotenlerden zengindir. Günde en az 5 porsiyon sebze ve meyve tüketmeliyiz. Örneğin; iki sebzeli yemek, iki meyve, bir salata günlük ihtiyacımızı karşılayabilir. Salataya eklediğimiz limon ile demir emilimimizi arttırabiliriz. 4. Grup Tahıllar ve türevleri: Bu grup ekmek, pirinç, bulgur, yulaf içerir. Bu gruptaki besinler karbonhidratlardan zengindir ve vücuda enerji sağlar. Tahıl ve türevlerinde tercih edeceğimiz tam buğday ürünleri ve yüksek posa sayesinde sindirim sistemimizi sağlıklı tutabilir, aynı zamanda tokluk süremizi arttırabiliriz. 5. Grup Yağlar ve şekerler: Bu gruptaki besinler için porsiyon miktarına dikkat etmeliyiz. Basit şekerden kaçınmalıyız. Mümkün olduğu kadar lifi posa oranı yüksek gıdaları tercih etmeliyiz. Ayrıca yetişkin bireylerin günde 2-2,5 litre (1 ml/kkal) sıvı tüketmesi gerekmektedir. |
Obezitenin tedavisi ile ilgili araştırmalar bitkilerin metabolik bozukluk, obezite tedavisi, yağ ve glikoz metabolizması üzerine pozitif etkileri üzerine odaklanmıştır.[9] Yapılan çalışmalarda ginseng, mate çayı, oolong çayı, tarçın, yaban mersini, yeşil çay, zencefil ve zerdeçalın obezitede en çok kullanılan bitkisel takviyeler olduğu gösterilmiştir.[10]
[1] Lee, H., Kim, J., Park, J. Y., Kang, K. S., Park, J. H., & Hwang, G. S. (2017). Processed Panax ginseng, sun ginseng, inhibits the differentiation and proliferation of 3T3-L1 preadipocytes and fat accumulation in Caenorhabditis elegans. Journal of ginseng research, 41(3), 257-267.
[2] Kim, H. J., Ko, J., Storni, C., Song, H. J., & Cho, Y. G. (2012). Effect of green mate in overweight volunteers: a randomized placebo-controlled human study. Journal of functional foods, 4(1), 287-293.
[3] Kelly, T., Yang, W., Chen, C. S., Reynolds, K., & He, J. (2008). Global burden of obesity in 2005 and projections to 2030. International journal of obesity, 32(9), 1431-1437.
[6] Mahan, L. K., & Raymond, J. L. (2016). Krause's Food & the Nutrition Care Process-E-Book. Elsevier Health Sciences.
[7] A.g.e.
[8] Baysal, A. (2011). Beslenme. Hatiboğlu Basım ve Yayım.
[9] Kazemipoor, M., Cordell, G. A., Sarker, M. M. R., Radzi, C. W. J. B. W. M., Hajifaraji, M., & En Kiat, P. (2015). Alternative treatments for weight loss: Safety/risks and effectiveness of anti-obesity medicinal plants. International Journal of Food Properties, 18(9), 1942-1963.
[10] A.g.e.
